Σάββατο 22 Νοεμβρίου 2008

Τι κάνει μια φωτογραφία καλή;

Σήμερα, μέρα βροχερή και συννεφιασμένη (αλλά με καθαρή ατμόσφαιρα όταν δεν έβρεχε και ωραίο φως) βγήκα βόλτα στο κέντρο της Λάρισας. Τον τελευταίο καιρό αποφάσισα να πολεμήσω ακόμα έναν φωτογραφικό μου δαίμονα, να φωτογραφίζω ανθρώπους και μάλιστα όταν με κοιτάνε ή ενω ξέρουνε πως τους φωτογραφίζω. Σε ένα απο τα πιο κεντρικά σημεία της Λάρισας, δίπλα σε ένα απο τα πολλά μας συντριβάνια ήτανε σε μια αναπηρική καρέκλα μια γηραιά κυρία. Σκεβρωμένη, με σκυφτό κεφάλι και παλιά ρούχα, ήτανε ο ορισμός της κυρίας που ζητούσε ελεημοσύνη. Κοιτώντας την για 2" είδα πίσω της το λευκό συντριβάνι κι έμοιαζε τέλειο φόντο για μια τέτοια εικόνα. Σήκωσα την μηχανή, εστίασα, έφτιαξα το κάδρο μου...αλλά σταμάτησα. Δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα τεχνικό. Ηθικό ήτανε το θέμα. Μια φωτογραφία ενός ταλαιπωρημένου ανθρώπου που ζητάει βοήθεια είναι μια "καλή" φωτογραφία; 
Θυμάμαι κάποτε στην σχολή είχε έρθει ο Γιάννης Σταθάτος, μεγάλος φωτογράφος και με μεγάλη προσφορά στις Φωτογραφικές Συναντήσεις Κυθηρων, για μια ομιλία. Στο διάλειμμα τον πλησίασα εγω και κάποιοι άλλοι για ερωτήσεις. Κάποιος τον ρώτησε: "τι κάνει καλή μια φωτογραφία;". Κι εκεινος σαν να ειχε ακούσει χίλιες φορές την ερώτηση, είπε "αμα το ήξερα, αγόρι μου, θα το εβαζα σε καθε φωτογραφία, μονο τι δεν πρεπει να έχει μια φωτογραφία ξερω". Η εικόνα ενός ανθρώπου που ζητάει ελεημοσύνη είναι στοιχείο που μπαίνει στην φωτογραφία; υπάρχει όριο στο πόσο καταγραφικός ή όχι μπορεί να είναι ο ρόλος του φωτογράφου; Δηλαδή, μπορώ να παραμυθιάσω τον εαυτό μου και να πω πως εφόσον εγω "απλά φωτογραφίζω αυτό που υπάρχει μπροστά μου, γύρω μου", δεν κάνω κακό; 
Πως να σχολιάσω μια φωτογραφία σαν αυτή επάνω; παρόλο που είναι δικιά μου δεν ξερω πως να εκφραστώ. Μπορώ να την πω "καλή"; μπορεί να είναι καλή ή ωραία ή όμορφη μια φωτογραφία πέρα απο το περιεχόμενο της; Ξερω, θα έχει γίνει το ερώτημα απο κάποια αυθεντία, αλλα στον "διαλογο" μου με την φωτογραφία μου δεν είναι παρούσα η αυθεντία. Είναι ωραία μια φωτογραφία πόνου; είναι όμορφες οι φωτογραφίες απο πολεμικές ανταποκρίσεις ή καταστροφές που βλέπουμε; όπως κι αν τις κρίνουμε παντως, είναι αυτές που μας κάνουνε να θυμόμαστε και το συμβάν και τον φωτογράφο: μερικοί απο τους μεγαλύτερους φωτογράφους στην Ιστορία έχουνε συνδεθεί με οδυνηρές περιόδους ή συμβάντα όπως πόλεμοι, πείνα, αρρώστιες, θανατο και καταστροφή. Είναι θέαμα ο πόνος; κι απο την άλλη, γιατι να μην είναι εφόσον κι αυτός είναι μέρος της ζωής. Δεν ρωτάω αν είναι "τέχνη", το έρώτημα είναι μεγάλο και πολυ δυσκολότερο απ'οτι φαίνεται. Είναι θέαμα ο πόνος; η ανήμπορη κυρία στο καροτσάκι είναι θέαμα για φωτογραφία; έχω δικαίωμα να αγοράσω την εικόνα της αμα βάλω μερικά κέρματα στο χέρι της μηπως; είναι ίσως η απόσταση (ψυχολογική, υγείας, οικονομική) που με κάνει να έχω την άνεση να την φωτογραφίζω και να βλέπω την εικόνα της; μαλακώνει την σκληράδα των φωτογραφιών που βλέπουμε στα δελτία ειδήσεων το γεγονός οτι εκείνη την ώρα τρώμε το μεσημεριανό μας κι απλά χαζεύουμε; είναι ο φωτογράφος ή ο κόσμος που κρίνει τέτοια πράγματα; είναι πολλές και άκυρες τόσες ερωτησεις; 
Στο ερώτημα αν ένα "κλικ" αξίζει τοσες ερωτησεις παντως, ξερω την απάντηση. Ναι.

7 σχόλια:

phlou...flis είπε...

Πολύ ωραίο κείμενο.
Ενοχλούμαι κι εγώ όταν βλέπω φωτογραφίες σε μπλογκ πχ πληγωμένων/σκοτωμένων/εγκαταλλειμένων ζώων και σχόλια του τύπου "κοιτάτε να δείτε τι έκανε κάποιος ασυνείδητος...". Τι μνμ περνάν; Για μένα, ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΚΑΝΕΝΑ. Η για να ακριωολογώ, ένα μνμ: ότι και αυτός που φωτογράφησε έκανε περίπου το ίδιο με αυτόν που κακοποίησε. Τα εγκατέλειψαν κι οι δυο τους.

mafaldaQ είπε...

Ένας από τους πιο αγαπημένους μου Δάσκαλους, είπε πριν από καιρό ότι υπάρχουν «αρσενικοί» φωτογράφοι όπως ο Salgado και «θηλυκοί» φωτογράφοι, όπως ο Plossu. Διευκρίνισε, ότι δεν αναφέρεται στο πραγματικό φύλο του φωτογράφου, αλλά στον τρόπο, που αντιμετωπίζουν την εικόνα. Οι μεν πρώτοι είναι «επιθετικοί» και κάνουν στρατευμένη φωτογραφία, με μήνυμα, που πολλές φορές λειτουργεί και ως γροθιά στο στομάχι. Οι δεύτεροι είναι πιο «παθητικοί» και αντιμετωπίζουν την εικόνα ως επίδοξοι εραστές της, παρά αυταρχικοί πατέρες ή καθοδηγητές. Ωστόσο και οι δύο χαλιναγωγούν την εικόνα, κατά την προσωπική τους τοποθέτηση. Δύσκολα, θα βρεις φωτογραφία, μιας ανέμελης, αφηρημένης, στρουμπουλής κοπελίτσας, χωρίς καλό κάδρο και εστίαση από τον Salgado. Ακόμα πιο δύσκολα θα βρεις μια άρτια, σε επίπεδο εκτύπωσης, κάδρου, εστίασης και έντασης φωτογραφία, ενός ταλαιπωρημένου από τον πόνο και από τη δυστυχία, εργάτη, από τον Plossu. Μάλλον, είναι τι μπορείς εσύ ως άνθρωπος, να κάνεις και να αντέξεις και να επικοινωνήσεις.

Δεν μπορώ να απαντήσω στην ερώτηση, όχι μόνο για μένα αλλά και για αναγνωρισμένους φωτογράφους. Τείνω να πιστεύω ότι είναι εκείνες, που με «εξαναγκάζουν» σε δεύτερη και ίσως σε τρίτη ανάγνωση. Και τις θυμάμαι.

Όσο για την φωτογράφιση του πόνου και της δυστυχίας, αν και αδυνατώ να το κάνω, πιστεύω πως όταν γίνεται με σεβασμό, προς το θέμα, μπορεί και να λειτουργήσει, λυτρωτικά και για τον φωτογράφο και για το θέμα.

Στοχαστης είπε...

phlou...fli
Είναι μεγάλο θέμα η επέμβαση του φωτογράφου σε αυτό που βλέπει, η αντιμετώπιση του θέματος του δλδ. Αν και κάποιες φορές μια τέτοια εικόνα μπαίνει για να προκαλέσει και μόνο, ίσως πρέπει να δούμε αν υπάρχουνε όρια καν αναμεσα στην επέμβαση και την καταγραφή.

mafaldaq
Αρα καταλήγουμε πως ο πόνος ή η οδύνη μπορούνε να είναι θέαμα και να το δούμε και να το διαχειριστούμε αισθητικά.Το θέμα είναι αν θα είσαι Salgado ή Plossu, στρατευμένος να μεταδώσεις ένα μήνυμα στο κοινό υπακούοντας στο punctum του Barthes ή αν θεωρείς πως όλα μπορούνε να οργανωθούνε και να διαχειριστούνε καλλιτεχνικά και να δοθούνε με μια σχεδόν απάθεια προς την εικόνα.
Δεν ξερω αν αυτά τα δύο είναι τα μόνα δύο άκρα. Σε ένα άλλο άκρο οι φωτορεπόρτερ όπως ο Κόντος καταγράφουνε θάνατο για την ενημέρωση; είναι θανατολάγνοι ή καταγραφείς; θα γράψω ένα ποστ μάλλον γι'αυτο...

ds είπε...

Πιστεύω ότι οποιαδήποτε φωτογραφία που δεν έχει ληφθεί με την συγκατάθεση του θέματος δεν είναι απολύτως ηθική. Τώρα θα μου πείτε τι γίνεται αν θέλει ο φωτογράφος να τραβήξει μια αυθόρμητη φωτογραφία όπως η παραπάνω; Η γνώμη μου είναι ότι πρώτα την τραβάει και μετά ρωτάει τον κάθε άνθρωπο που τυχαίνει να αιχμαλωτίσει ο φακός αν δίνει την άδειά του για την εμφάνιση της φωτογραφίας.

Ήμουν σε ένα καφέ στην Αγγλία μια μέρα όταν μια φίλη μου θέλησε να φωτογραφίσει εμάς, την παρέα της. Μία κοπέλα που βρισκόταν τυχαία από πίσω, παρεξηγηθήκε τόσο που έκανε μεγάλη φασαρία ώστε να αναγκάσει την φίλη μου να σβήσει τελικά την φωτογραφία μπροστά στα μάτια της. Και είχε δίκιο πιστεύω.

Τώρα όσον αφορά τις φωτογραφίες με ευαίσθητα θέματα, νομίζω είναι σχεδόν πάντα πιο εύκολο να συγκινήσουν σε ένα διαγωνισμό φωτογραφίας. Γι αυτό και τίθεμαι υπέρ της αστράτευτης τέχνης τις περισσότερες φορές. Και ήδη τοπ γεγονός ότι συζητάω για μια φωτογραφία όπου το θέμα δεν γνωρίζει καν την ύπαρξή της, πόσο μάλλον όταν βρίσκεται κάτω από τέτοιες συνθήκες ζωής, με κάνει να νιώθω άβολα.

Δεν ξέρω για σας αλλά εμένα θα με ενοχλούσε πολύ να ήμουν στην θέση της και να μάθαινα ότι έγινα αντικείμενο ολόκληρης συζήτησης και σχολιασμού.

Στοχαστης είπε...

Τελικά το θέμα της ηθικής είναι πολυ μεγάλο όταν εχει να κάνει με την φωτογραφία. Εσυ Dynx δεν βρίσκεις τελείως ηθική μια κίνηση και έχεις κάθε δικαίωμα, δεν το λεω με την κακή έννοια. Αν όμως το συζητησουμε με βάση της ηθική, τότε, δεδομένου οτι ειναι υποκειμενικη ακομα και μεσα στην ιδια κουλτούρα, θα καταλήγαμε σε πολλά διαφορετικά συμπεράσματα. Οχι πως ειναι κακό φυσικα.
Μιας και πιασαμε ιστοριες, να αφηγηθω και μια δικια μου: καποτε σε ενα μαγαζι που φωτογράφιζα βράδυ, ενας πελάτης αρνηθηκε να τον φωτογραφίσω και μου εξηγησε στο αυτι πως δεν ηθελε επειδη "η γυναικα του ηξερε πως ήτανε αλλού" και προφανως όχι με την νεαρά που συνοδευε... Αρα, μήπως δεν μας ενοχλεί η φωτογραφία αλλα το οτι μας δείχνει αυτο που είμαστε και τελικά με αυτο έχουμε προβλημα; είτε αυτο προκειται για άσχημο χτένισμα ειτε γιατι δεν "γουστάρουμε", το θεμα ειναι να ξέρουμε γιατι και πως.
Συμφωνω για την αστρατευτη τέχνη, δεν μ'αρεσει η απολυτα στρατευμενη, ειναι περιορισμενη ουσιαστικά.
Τωρα, όσον αφορά την ερωτηση του καθε θεματος, πολλές φορές ειναι πρακτικά αδυνατο: θα ρωτησεις ενα ολοκληρο πληθος αν θες να το φωτογραφίσεις; θα προσπαθησεις να εξηγησεις σε μια γιαγιουλα τι ειναι το μπλογκ ή το portfolio; φυσικα, όταν προκειται για μια άβολη στιγμη, ή την φωτογραφίζεις για σένα ειτε ρωτας τον άνθρωπο, δεν τον κάνεις ρόμπα, εστω κι αν ο νομος στην Ελλάδα σε καλύπτει (αληθεια λεω).
Dynx, μ'αρεσει η επιχειρηματολογια σου. Αλλα γιατι δεν θα σου άρεσε; έχει να κανει με την Φωτογραφία σαν τέχνη ή σαν καταγραφή, με σενα και την εικόνα σου ή έτσι επειδη γουστάρεις;
(ειλικρινα, με καθε φιλικη διάθεση τα λεω, για να μην παρεξηγηθω)

ds είπε...

Άργησα λίγο να απαντήσω... Δεν θα μου άρεσε να με φωτογράφιζαν αν ήμουν άτομο με ειδικές ανάγκες επειδή υποθέτω δεν θα ήθελα να με λυπηθεί ο κόσμος και να με χαρακτηρίσει κακομοίρη (ασχέτως με το αν τελικά θα το έκανε ή οχι).

Η φωτογραφία σαν Τέχνη μ'αρέσει. Η αλήθεια είναι ότι είμαι πολύ αυστηρώς με την εικόνα μου. Συνήθως έχουμε άλλη εικόνα για το πως είμαστε εμφανισιακά, και αφού μας δούμε σε φωτογραφίες απογοητευόμαστε. Ένα παράδειγμα: μια φίλη μου κοιτάει την φωτογραφία που μόλις τράβηξε το αγόρι της, και αναφωνεί αμέσως, "Μα καλά χάλια είμαι σε αυτήν την φωτογραφία, σβήσε την αμέσως!!!" Και αυτός χωρίς να σκεφτεί απαντά: "Τι εννοείς σε αυτήν την φωτογραφία, αφού πάντα έτσι είσαι!"

Στοχαστης είπε...

Συμφωνώ απόλυτα πως όταν πρόκειται για άτομα με ειδικές ανάγκες αλλάζει το πράγμα. Όχι πως αξίζουν την λύπηση μας και πως κάθε φωτογραφία "διαφημίζει" την αναπηρία τους αλλά κάθε περίπτωση εκεί είναι διαφορετική κι ευαίσθητη.
Η διαφορά εικόνας που έχουμε για τον εαυτό μας με εικόνα που βλέπουμε στην φωτογραφία ειναι μεγάλο θέμα, θα χρειαστεί ένα ολοκληρο ποστ γι'αυτο.
Παντως...συγχαρητηρια για την ατάκα στο αγόρι της φίλης σου, φοβερη ατάκα!