Η γάτα και το φωτογραφικό κλείστρο

Τι σχέση μπορεί να έχει η μαύρη γάτα και το διάφραγμα του φωτοφράκτη

Σε πρόσφατη συζήτηση μου με μια φίλη και λάτρη της φωτογραφίας, διαπίστωσα για άλλη μια φορά το άγχος του ερασιτέχνη (ο όρος είναι αναφορά στην ιδιότητα του εραστή της Τέχνης κι όχι στην μειωμένη ποιότητα του έργου σε αντιπαραβολή με τον επαγγελματία) φωτογράφου σχετικά με τις γνώσεις του για την φωτογραφία και το μέλλον. «Αν μου ζητούσε κάποιος να κοιτάξω έξω και να φωτογραφίσω τέλεια κάτι δεν θα ήξερα ποιο είναι το τέλειο διάφραγμα, ο ιδανικός χρόνος, η αρμόζουσα εστιακή απόσταση, το καλύτερο φιλμ. Με αγχώνει ότι δεν ξέρω όσα πρέπει για την φωτογραφία». Στα τρία χρόνια που ασχολούμαι με την φωτογραφία ως ερασιτέχνης έχω ακούσει πολλές φορές αυτό το αγχώδες ζήτημα να απασχολεί πολλούς, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας και … φωτογραφικής μηχανής.
Καλώς ή κακώς η Φωτογραφία έχει έναν έντονο τεχνικό χαρακτήρα (ο οποίος συνήθως αποτελεί λαβή για την ανακήρυξη της ως μη – Τέχνη, αλλά αυτό είναι το θέμα άλλου άρθρου). Αυτό σημαίνει ότι όποιος αγαπά την εικόνα, την φωτογραφία πρέπει να μάθει όλα τα τεχνικά στοιχεία και λεπτομέρειες της; Πρέπει να χαθεί μέσα σε βιβλία, εγχειρίδια, μελέτες και διδασκαλία σε λέσχες, σχολές και άλλα ιδρύματα; Κακά τα ψέματα: κάτι τέτοιο κοστίζει. Κοστίζει χρόνο, χρήμα και ενέργεια και δεν είναι όλοι έτοιμοι να τα διαθέσουν με άνεση. Έτσι, κάποια στιγμή ο, αγωνιζόμενος να μάθει, ερασιτέχνης, έρχεται αντιμέτωπος με τις ελλείψεις του σχετικά με την τεχνική της Φωτογραφίας και αυτό τον/ την αγχώνει. Εδώ κολλάει και η μαύρη γάτα: υπάρχει η πρόληψη δηλαδή ότι αφού δεν ξέρω και δεν μπορώ να μάθω από κάποια αυθεντία την τεχνική και την τέχνη της φωτογραφίας, ίσως δεν είμαι άξιος/ α να μάθω φωτογραφία. Η διαπίστωση δε, είναι τόσο οδυνηρή όσο η συνάντηση ενός προληπτικού με μια μαύρη γάτα στον δρόμο. Όπως η μαύρη γάτα είναι οιωνός άσχημων γεγονότων για την προληπτικό έτσι και η παραπάνω διαπίστωση είναι σημάδι για τον ερασιτέχνη φωτογράφο ότι ίσως διάλεξε λάθος καλλιτεχνικό δρόμο ο οποίος τον οδηγεί σε καλλιτεχνικό αδιέξοδο.
Η φωτογραφία είναι ό,τι την κάνει ο φωτογράφος να είναι. Με την φωτογραφική μηχανή αναμφισβήτητα δημιουργούμε. Δημιουργούμε εικόνα, αναπαράγουμε φόρμες, σχήματα, μορφές, τον περιβάλλοντα κόσμο μας. Το αν είναι τέχνη ή όχι δεν θα μας το πει η φωτογραφική μηχανή. Ομοίως το πινέλο δεν είναι καλλιτεχνικό εργαλείο απαραιτήτως: ομοίως χρησιμοποιείται για βάψιμο δωματίου αλλά και για την ζωγραφική σε καμβά. Έτσι λοιπόν, το μέσο δεν μας λέει αν το δημιούργημα είναι καλλιτεχνικό ή όχι. Γι’ αυτό θα πρέπει να στραφούμε στον δημιουργό της τέχνης: τον άνθρωπο. Τα κίνητρα του δημιουργού είναι πιο ασφαλής μέθοδος για να δούμε αν το αποτέλεσμα είναι καλλιτεχνικό ή όχι. Η χρήση της φωτογραφίας μπορεί να είναι τόσο ευρεία ώστε για κάθε πλευρά της να αλλάζουν τα δεδομένα. Ο επαγγελματίας φωτογράφος αναμένεται να έχει επαρκείς έως μεγάλες τεχνικές γνώσεις γύρω από την φωτογραφία του κι αυτό γιατί οι φωτογραφίες του αποτελούν εμπορικό αντικείμενο, αποτέλεσμα δουλειάς για εμπορική χρήση, με οικονομικό αντάλλαγμα και σκοπό το κέρδος. Ο ερασιτέχνης φωτογράφος όμως αποσκοπεί στην καλλιτεχνική φωτογραφία. Σε αυτή που κίνητρο έχει την καλλιτεχνική ευαισθησία, σκοπό την εκδήλωση συναισθημάτων, σκέψεων, την έκφραση απόψεων, ιδεών και αντιλήψεων. Δεν έχει απώτερο σκοπό το κέρδος όπως η επαγγελματική (χωρίς εδώ να αποκλείεται η αισθητική αξία της επαγγελματικής φωτογραφίας – διαφημιστική και άλλου είδους – ή η δυνατότητα για καλλιτεχνική δημιουργία από την μεριά του επαγγελματία φωτογράφου) και αυτό καθιστά πιο χαλαρούς τους κανόνες. Ένας ακριβής ορισμός της καλλιτεχνικής φωτογραφίας είναι δύσκολο να δοθεί. Μπορούμε όμως να πούμε με σχετική άνεση ότι ο ερασιτέχνης καλλιτέχνης φωτογράφος δεν έχει κάποιο πλαφόν τεχνικών γνώσεων. Δεν υπάρχει κάποιο όριο γνώσεων το οποίο πρέπει κάποιος να καλύψει προκειμένου να του επιτραπεί να δημιουργήσει καλλιτεχνική φωτογραφία.
Δεν είναι οι γνώσεις το απαραίτητο για να δημιουργήσεις τέχνη. Απαραίτητη είναι η καλλιτεχνική ευαισθησία, η θέληση για δημιουργία κι εξωτερίκευση εσωτερικών, νοητικών διεργασιών. Το όργανο του καλλιτέχνη φωτογράφου δεν είναι η μηχανή του αλλά η ματιά του και το μυαλό του. Αυτά πρέπει να σεβαστεί και να εξασκήσει. Οι τεχνικές λεπτομέρειες παραμένουν πάντα πολύτιμες αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να είναι σημαντικότερες από την ανθρώπινη διάνοια, την πραγματική πηγή της Τέχνης. Η Τέχνη δημιουργείται από τον άνθρωπο, όχι από το πινέλο του, την μηχανή του, το σκαρπέλο του, το κοπίδι του.
Οι προλήψεις γύρω από τις γνώσεις για την καλλιτεχνική φωτογραφία συνήθως είναι συντεχνιακής προέλευσης, προερχόμενες από «αυθεντίες» οι οποίες θέλοντας να ελέγχουν την καλλιτεχνική ροή και μορφή μιας ομάδας ανθρώπων, μιας κοινωνίας επιλέγουν ως μοχλό πίεσης το άγχος του ερασιτέχνη για τις γνώσεις του και το αποτέλεσμα των προσπαθειών του. Κάτι τέτοιο δεν πρέπει να εμποδίσει τον ερασιτέχνη φωτογράφο να συνεχίσει να προσπαθεί να δημιουργεί, να εκφράζεται, να μιλά μέσα από τα έργα του. Έτσι, ακόμα κι αν το αποτέλεσμα δεν είναι δείγμα Τέχνης θα είναι σίγουρα μια απόδειξη ελευθερίας.